(ultrasonic)دستگاه التراسونیک یا التراسونیک کلینر، دستگاهی است که با استفاده از فرکانسهای التراسوند (مافوق صوت)، برای از بین بردن سریع و دقیق انواع آلودگیها از نقاط قطعات مختلف استفاده میشود. پاکسازی قطعاتی با زوایا و شکافهای ریز و زیاد و نقاطی که دسترسی به آنها مشکل است، تنها با دستگاه التراسونیک امکان پذیر میشود.
روشهای دیگری چون استفاده از جت واش و شستشو با فرچه، تنها برای زمانی مناسب هستند که دسترسی مستقیم به کثیفیها و جرمها وجود دارد اما در دستگاه التراسونیک، هر جایی که موج بتواند به آن ورود کند در معرض شستشو قرار میگیرد. امواج التراسونیک، امواجی بالاتر از محدوده شنوایی انسان هستند که محدوده فرکانسی بالاتر از 20 کیلوهرتز را شامل میشوند.
عملکرد حمام اولتراسونیک بدین صورت است که قطعه مورد نظر درون یک محفظه به همراه محلول مناسب (بسته به نیاز میتواند محلول آبی یا آلی باشد) قرار میگیرد و این محلول توسط یک ژنراتور امواج التراسونیک با فرکانس و قدرت بالا به ارتعاش در میآید. این ارتعاشات، باعث تشکیل میلیونها حفره و حباب میکروسکوپی که درون آن ها خلأ میباشد، میشود.
به این فرآیند اصطلاحاً کاویتاسیون گفته میشود. در ادامه و به مرور این حبابها بزرگتر و بزرگتر شده و در مرحلهای، حباب سوراخ شده و محلول با شدت به داخل آن کشیده میشود. این اتفاق باعث تشکیل یک میکروجت ultrasonic از محلول میگردد. این میکروجتها که در تمام بخشهای محلول و در جهتهای مختلف به صورت پیوسته در حال تشکیل شدن هستند، به سطح قطعات داخل محفظه برخورد کرده و آلودگیهای سطح را از آن جدا میکنند. به عبارت دیگر این امواج صوتی باعث میشود مایع درون محفظه مانند یک مسواک یا اسفنج عمل کرده و مناطق عمیق و دور از دسترس قطعات را کاملاً تمیز کند.
با توجه به ابعاد میکرومتری این میکروجتها، آنها توانایی نفوذ به ریزترین منافذ و شکافهای قطعه را دارند و هر نوع آلودگی را از آنها خارج میکنند. اندازه حبابها با بالاتر رفتن فرکانس التراسونیک، کوچکتر میشود اما قدرت نفوذ بیشتری پیدا میکنند اما در عوض ضربات نرمتری به جرمها وارد میشود. همچنین سایز این ذرات به دمای مایع نیز بستگی دارد. به عنوان مثال، آب خالص در دمای 60 درجه سانتیگراد و 40 کیلوهرتز حداکثر اندازه حباب حدود 100 میکرون را دارد.
حبابهای تولید شده توانایی بسیار زیادی در تمیز کردن قطعات مختلف دارند. استفاده مناسب از دستگاه التراسونیک میتواند نتایج فوق العاده و بعضاً غیرقابل باوری به همراه داشته باشد.
دستگاه التراسونیک اجزای مختلفی دارد که عملکرد درست آنها در کنار یکدیگر ضروری میباشد اما در یک دستهبندی کلی یک دستگاه التراسونیک از سه قسمت عمده تشکیل شده است
-
ژنراتور التراسونیک
این قسمت مسئول تولید امواج الکترونیکی با فرکانس مافوق صوت است که بتواند با داشتن ویژگیهای مورد نظر از لحاظ فرکانسی، توان و امپدانس، مبدل التراسونیک را تحریک کند.
-
ترنسدیوسر یا مبدل التراسونیک
این مبدلها میتوانند در دیوارههای مخزن تعبیه شوند و یا به صورت پروبی در مایع غوطهور باشند و وظیفه آنها تبدیل انرژی الکتریکی به انرژی مکانیکی و تولید امواج مافوق صوت است. به طور معمول فرکانس تولیدی این مبدلها در بازه 18 تا 120 کیلوهرتز است و باید بتوانند انرژی حدود 100 وات در یک گالن مایع را تولید نمایند.
-
محفظه یا مخزن
وظیفه این قسمت نگهداری مایع شوینده و نیز قطعات تحت شستشو است و باید از اندازه و جنس مناسب برخوردار باشد و کمترین میزان جذب انرژی التراسونیک را داشته باشد تا بیشترین انرژی به قطعات تحت شستشو برسد.
شستشوی التراسونیک معمولاً بین 10 الی 20 دقیقه طول میکشد اما این زمان به پارامترهای مختلفی وابسته است که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-
قدرت التراسونیک
توان التراسونیک مستقیما به تعداد و قدرت ترنسدیوسرها و حجم تانک بستگی دارد و میتوان آن را با واحد وات بر لیتر بیان کرد. شدت کاویتاسیون مستقیما به توان و فرکانس انتخابی در دستگاه التراسونیک بستگی دارد.
-
فرکانس التراسونیک
شدت کاویتاسیون التراسونیک به صورت معکوس با فرکانس التراسونیک نسبت دارد. در فرکانسهای بالاتر، شدت کاویتاسیون کم میشود اما تعداد حبابهای کاویتاسیون افزایش مییابد و این باعث میشود حبابهایی کوچک با حداقل نیروی انفجار را داشته باشیم. به عبارت دیگر فرکانس بالاتر در دستگاه التراسونیک معادل با شستشوی دقیقتر و ظریفتر میشود.
-
محلول شستشوی التراسونیک
ویسکوزیته محلول شستشو باید کمینه باشد تا کاویتاسیون ایده آل در مایع داخل دستگاه التراسونیک ایجاد شود. همچنین با توجه به نوع آلودگی قطعه میبایست از محلول مناسب برای شستشو استفاده کرد. طیف وسیعی از محلولهای مخصوص شویندههای التراسونیک در کاربردهای گوناگون ساخته شدهاند که با مشورت با کارشناسان میتوان از محلول مناسب بهره جست.
-
دمای محلول
دمای بالاتر محلول سبب افزایش میزان کاویتاسیون میشود و از این جهت کیفیت شستشو در دستگاه التراسونیک را بالا میبرد. البته نیاز است دما در محدودهای تنظیم شود که به ابزارآلات آسیب وارد ننماید و نیز در برخی موارد مانند آلودگیهای پروتئینی، دمای بالا سبب پخته شدن آلودگیها میشود و از بین بردن آنها را دچار مشکل میکند.
-
نوع آلودگی قطعه
شما در دستگاه التراسونیک میتوانید محدوده بسیار وسیعی از آلودگیهای مختلف را شستشو نمایید. ابزارآلات طلا و جواهرسازی، ابزار جراحی و دندانپزشکی، بردهای الکترونیکی و هش برد ماینر، تجهیزات آزمایشگاهی، تجهیزات نظامی، قطعات خودرو و موارد بسیار دیگری میتوانند در دستگاه التراسونیک شستشو شوند. آلودگیهای هر کدام از این قطعات با دیگری تفاوت دارد و برای رسیدن به بهترین عملکرد شستشو، در هر مورد میبایست از محلول شستشوی مرتبط استفاده کرد.
-
شکل فیزیکی قطعه
به جرأت میتوان ادعا کرد که برخی از قطعات به دلیل شکل پیچیده و پر از منفذ خود، تنها با حمام التراسونیک قابل شستشو هستند. حبابهای ریزی که امواج مافوق صوت میسازند توانایی نفوذ به مناطق غیرقابل دسترس و پاکسازی آنها را به خوبی دارا هستند.
-
حجم قطعات در حال شستشو
حجم و چینش قطعاتی که برای شستشو درون دستگاه التراسونیک هستند، در میزان تمیزی تاثیرگذار است و میبایست در مواردی از فیکسچرهای مناسب برای نگهداری قطعات استفاده کرد.
با توجه به وابسته بودن شستشوی التراسونیک به این پارامترها، معمولا کاربر این دستگاه، بسته به نیاز خود، به صورت تجربی و با راهنمایی گرفتن از کارشناسان میتواند بهترین شرایط جهت شستشوی قطعات مورد نظر را بدست آورد و شستشویی عالی و بسیار با کیفیت داشته باشد.